Inloggen
Abonneren
Contact
Rekenspellen
De meeste scholen werken met een rekenmethode waarbij de verwerking plaatsvindt in een werkboekje of op de computer. Er zijn echter veel rekenspelletjes beschikbaar die ook aansluiten bij de leerdoelen.
Het spelen van zowel gezelschapsspellen als educatieve spellen vinden leerlingen over het algemeen leuk om te doen, maar het komt niet alleen de motivatie ten goede. Het spelen van spellen heeft nog meer voordelen:
• Het bevordert executieve functies.
• Leerlingen worden wendbaarder door het toepassen van hun rekenvaardigheid.
• Het versterkt de basisbehoeftes van relatie, competentie en autonomie.
Het is dan wel van belang dat een spel aansluit bij de zone van de naaste ontwikkeling van elke speler en goed begeleid wordt.
Welk spellen zijn geschikt voor in de rekenles?
SLO (2020) maakte een publicatie van 37 geschikte rekenspellen, waarin tevens beschreven wordt aan welke voorwaarden een spel moet voldoen om ingezet te kunnen worden in de rekenles. Het gaat om de volgende voorwaarden:
• Aan de rekendoelen wordt gericht gewerkt in het spel, ook al is dat niet expliciet. Het gaat dus niet om een spel dat de kinderen spelen en waarbij alleen aan het eind een puntentelling bijdraagt aan het rekenen.
• De spelregels zijn in principe eenvoudig en beperkt. Kinderen kunnen ze ook goed aan elkaar uitleggen (zodat de leraar er niet veel extra tijd aan kwijt is).
• De spellen duren niet lang, zodat ze aansluitend aan de rekenles of op momenten tussendoor even gespeeld kunnen worden. Sommige spellen kosten zo weinig tijd dat
kinderen meer potjes na elkaar kunnen spelen. Zo wordt er bijvoorbeeld in Monopoly of Kolonisten van Catan wel gerekend en geredeneerd, maar de spellen duren veel te lang om in het onderwijs te gebruiken.
• De spellen zijn wat materiaal betreft geschikt voor een klas met kinderen: stevige kwaliteit en niet te kleine onderdelen die gemakkelijk kwijt kunnen raken.
• De spellen zijn te spelen door kleine groepjes kinderen, vaak ook in tweetallen, en enkelen zijn individueel te spelen, zodat de kans op groot rumoer beperkt is. Hoewel kinderen in hun enthousiasme natuurlijk wel eens te veel lawaai kunnen maken. In een klas waar leerlingen gemotiveerd aan eigen werk bezig zijn, blijkt enig rumoer echter niet storend te werken.
• De spellen zijn getest door kinderen en leerkrachten positief beoordeeld als zinvolle bijdrage voor de rekenles.
• Alle spellen bieden de mogelijkheid om beter te worden in het spel en daarmee ook in de rekenvaardigheid die gevraagd wordt. Dat kan op verschillende manieren. Bij vaker spelen:
– worden kinderen door oefening beter en sneller in rekenen;
– vergroten kinderen hun inzicht in essenties van rekenen;
– zoeken kinderen nieuwe reken- en denkstrategieën en leren die ook toepassen.
• De (meeste) spellen zijn ook in te zetten om de specifieke rekenvaardigheid bij kinderen te peilen en vervolgens te stimuleren. De spellen bieden aanleiding om op een informele manier na te gaan wat een kind kan, begrijpt en weet en hoe hij denkt en redeneert.
In deze Gereedschapbijdrage willen we graag een paar goede rekenspellen uitlichten. Omdat alle nieuwe rekenmethodes gebruikmaken van het rekenmuurtje van Bareka, hebben we ervoor gekozen om per laag vijf rekenspellen kort te bespreken.
De besproken spellen geplaatst in het rekenmuurtje van Bareka
Dicht dichter dichtst (laag 5)
Rekenspellen laag 5
Fraction Formula: oefenen met breuken op een leuke en inzichtelijke manier. Vul de laboratoriumbuis zo dicht mogelijk bij de 1, maar pas op: ga er niet overheen. Leerlingen ontdekken dat sommige breuken handiger bij elkaar te zetten zijn dan andere.
Dicht dichter dichtst: het goede getalinzicht is waar het vaak om draait als rekenen lastig is. Met dit spel oefen je inzicht met kommagetallen. Wat zijn nou die tienden, honderdsten en duizendsten? Wie zit het dichtst bij het streefgetal, en hoeveel zitten we er nog vanaf? Dat oefen je met dit spel.
Malle getallen (metend rekenen): aan de hand van dit verhaalsommen-kwartet komen de verschillende onderdelen van meten langs. Je krijgt het kaartje pas als je het goede antwoord geeft. Het goede antwoord komt tevoorschijn als je het kaartje in een raampje zet. Malle getallen is niet alleen te krijgen voor metend rekenen, maar ook voor optellen, aftrekken, vermenigvuldigen en delen.
Klokkentoren: voor kinderen blijft klokkijken en lastig onderdeel. Klokkentoren bestaat in vier varianten. In alle varianten oefen je met analoge of digitale klok of kalender. Door de ingebouwde zelfcorrectie kunnen kinderen zelfstandig of in tweetallen aan de slag.
Metriek stelsel hoppen: het omzetten van maten is extra leuk met dit spel. Hoeveel sprongen maak je om van meter naar kilometer te gaan? Dat doen we nu met echte sprongen, zo is het niet alleen een trucje, maar wordt de trap inzichtelijker geoefend. De getalkaartjes vind je in de download. Je kunt er gemakkelijk mee differentiëren.
Estafette kolomsgewijs rekenen (laag 4)
Rekenspellen laag 4
Schubitrix: oefenen met de grote keer- en deelsommen kun je niet vaak genoeg doen. Zoek het goede antwoord bij de som en leg ze bij elkaar. Als alle kaartjes goed liggen, ontstaat een vorm die meteen ook de controle is of het goed gemaakt is.
Rekenspeurtocht: die hele grote getallen lezen en goed schrijven. Dat oefen je met deze rekenspeurtocht. Op het plein of in de gang hangen twintig kaartjes met getallen in woorden. Op het antwoordenvel schrijven de kinderen de getallen in cijfers. Speurtochten worden door kinderen vaak als leuk ervaren. Deze zijn in veel varianten en niveaus te vinden.
Geheim getal: inzicht in grote getallen en kleiner of groter bij deze getallen. Probeer het geheime getal van de ander te raden. In hoeveel stappen red jij het?
Goud gokken: een spel dat met de hele klas gespeeld kan worden. Het oefent meerdere rekendoelen waaronder schattend rekenen, kansrekenen, hoofdrekenen en kolomsgewijs optellen en delen
Estafette kolomsgewijs: dit spel is een oefening met kolomsgewijs optellen en aftrekken, maar uiteraard kun je het ook via cijferen oplossen. Het onderdeel wat veel herhaling vraagt om de goede stappen in te oefenen.
MaxiMaal deeltafels (laag 3)
Rekenspellen laag 3
Trifacta: in dit spel komt de relatie tussen vermenigvuldigen en delen mooi naar voren. Doordat je steeds de twee getallen van de keersom en het antwoord in een driehoek legt, zie je ook meteen de twee deelsommen die erbij horen. Zo zien ze zelf dat de deelsommen niet zo lastig zijn als ze in eerste instantie dachten.
Math Puzzles: inoefenen van de tafels met een puzzel als basis. Elk kind weet hoe je een puzzel moet maken, maar als je dan ook nog je keersommen oefent, is dat handig. Het is ook meteen een zelfcontrolerend aspect. Deze puzzels zijn ook in meerdere varianten op de markt.
MaXimaal deeltafels: er zijn veel spellen voor de keersommen op de markt, maar ook de deelsommen hebben oefening nodig. Met dit spel win je vooral op geluk en niet op kennis, zo blijft het motiverend en leer je al spelend.
Time table swat!: oefenen met de keersommen kun je niet vaak genoeg doen. Met dit spel oefen je de tafels, per tafel of door elkaar. Je kunt ook met de deelsommen oefenen, ze krijgen dan het kaartje als ze de som die erbij hoort kunnen zeggen.
Malle getallen optellen en aftrekken: aan de hand van dit kwartetspel oefen je met optellen en aftrekken tot duizend. Als leerkracht kun je een keuze maken welke sommen geoefend moeten worden. Je kunt de leerlingen ook de mogelijkheid geven om de sommen cijferend op te lossen. Ook verkrijgbaar voor optellen en aftrekken tot honderd, optellen en aftrekken tot twintig, vermenigvuldigen en delen en metend rekenen.
Regenwormen (laag 2)
Rekenspellen laag 2
Trifacta: in dit spel komt de relatie tussen optellen en aftrekken mooi naar voren. Doordat je steeds de twee getallen van de plussom en het antwoord in een driehoek legt, zie je ook meteen de twee minsommen die erbij horen. Zo zien ze zelf dat de minsommen niet zo lastig zijn als ze in eerste instantie dachten.
Regenwormen: je oefent met optellen tot 36 en vermenigvuldigen (tafel van 1, 2, 3, 4, 5). Om te weten hoeveel punten je hebt na een worp moet je alle waardes optellen. Je oefent dus ook in een combinatie van vermenigvuldigen en optellen.
Take 5!: met dit spel oefen je met getalinzicht. Wat is de volgorde van de getallen? Hoe ver ben ik nog van de honderd vandaan?
The Game: het spel is je tegenstander. Jullie moeten samen winnen. Maak afspraken en werk samen, alleen dan lukt het om alle kaarten te spelen. Tijdens het spel ontstaan in het midden van de tafel vier stapels met kaarten. Twee stapels stijgen in waarde (1-99) en twee stapels dalen in waarde (100-2). De spelers spelen samen tegen het spel en proberen zoveel mogelijk kaarten, in het beste geval alle 98, af te leggen op de vier stapels.
Canadees rekenen: oefenen met de tafels, op drie verschillende niveaus. Spel 1 is met de lage getallen, spel 2 is een mix van lage en hoge getallen, spel 3 is met alle hoge getallen. Dit spel kun je met de hele klas (in tweetallen en op verschillende niveaus) tegelijk spelen, omdat het gratis te downloaden is.
Het masker van Amon Ra (laag 1)
Rekenspellen laag 1
Shut the box: je oefent met de dobbelsteenstuctuur, splitsen en optellen. Je gooit met twee dobbelstenen en legt zo veel mogelijk cijfertegels om en probeert zo min mogelijk punten over te houden. Als je bijvoorbeeld zeven gooit en je hebt de zeven al omgelegd, moet je proberen op een andere manier zeven te vormen. Lukt het niet dan ben je af. Je kunt het spel meerdere keren spelen tot iemand meer dan 45 minpunten heeft behaald en verloren heeft. Deze variant kun je met vier leerlingen spelen.
Rekenvlot verkenner: met deze zeven spellen oefen je per bouwsteen alle sommen tot twintig. Je draait aan de wijzers en probeert alle getallen op het eiland te vormen met de sommen op weg naar de schat. Dit spel kun je individueel spelen, samen, maar ook tegen een ander eiland. Het is een spelonderdeel van Rekenvlot laag 1.
Snorkelsommen: je oefent met sommen tot twintig en honderd. Zowel met als zonder overschrijden. Mooie van dit spel is dat kinderen die samen het spel spelen op hun eigen niveau de sommen kunnen maken. Op elk kaartje staan vier sommen die gemerkt worden met een gekleurd visje. Het kind maakt de sommen die passen bij het voor hun gekozen visje.
Chicken out!: je oefent met optellen en aftrekken over het tiental. Dit spel draait niet op snelheid. Afhankelijk van het getal dat je draait maak je de som, die je oplost op jouw manier.
Masker van Amon Ra: met dit spel maak je (met de zes gegeven getallen) sommen om tot een antwoord te komen om zo de lasers van het museum uit te schakelen en het masker te stelen. Dit spel gaat dus andersom te werk, in plaats van antwoorden vinden op de sommen maken ze nu sommen bij een bepaald antwoord. Je rekent hierbij ook vaak over het eerste tiental.
Hoe organiseer je dit in de rekenles?
Deze spellen kunnen gespeeld worden als afsluiter van een rekenles. Maar als je met een spel het doel van de les kunt behalen, vervang het werkboek dan voor een spel in die rekenles. Steeds vaker zien we in de groepen een rekencircuit, in het circuit worden meerdere (door de leerkracht gekozen) spellen in groepjes gespeeld. Afhankelijk van de ruimte in je rooster kun je tijdens een circuit meerdere spellen spelen of ze oefenen een paar weken met een aantal spellen.
Het kost tijd om ervoor te zorgen dat de leerlingen een spel zelfstandig kunnen spelen. Je kunt ervoor kiezen om zelf alle spellen uit te leggen, maar je kunt hierbij ook gebruik maken van tutoren, onderwijsassistenten, ouders, het koppelen van een spelbeschrijving aan een begrijpend lezen les of van uitlegfilmpjes. Maak bijvoorbeeld een QR-code van een bestaand of gemaakt filmpje en plak deze inclusief het leerdoel op de speldoos. Als je een rekenkast indeelt op bouwsteen van het rekenmuurtje kunnen leerling ook zelfstandig een spel kiezen passend bij hun leerdoel.
Conclusie: investeer in rekenspellen
Als je investeert in het gebruiken van rekenspellen in de les zul je merken dat leerlingen met plezier aan het rekenen zijn. Spellen spelen versterkt ook de executieve functies. Tevens werk je aan de samenwerking, de zelfstandigheid en het zelfvertrouwen van de leerlingen. Rekenen wordt leuker als je denkt. Daar kun je op rekenen.
Jessica van der Straaten is onderwijsadviseur en rekenspecialist bij Cedin. Zij heeft ruim tien jaar leerlingen begeleid met rekenproblemen en dyscalculie in haar eigen RT-praktijk VoldoedeGoed . Zij is auteur van de rekenspellen Wistet en Rekenvlot en ontwerper van De Rekenkast op basis van het rekenmuurtje.
Marian de Ridder is remedial teacher bij ‘Kijk wat ik al kan’ en meer dan 25 jaar werkzaam in het speciaal basisonderwijs. In het onderwijs wordt zij als rekenspecialist ingehuurd om het rekenniveau van scholen en kinderen naar een hoger niveau te tillen. Ook maakt zij gratis en betaalbare downloadbare materialen en spellen voor www.SpelenMetSpellen.nl. Voor Onderwijswereld-po maakt zij maandelijks gratis downloads om te delen met onderwijsland.
Gratis downloads
Op de website van ‘Spelen met spellen’ kun je diverse gratis spellen downloaden. Ook ‘Bewegend Buitenonderwijs’ heeft gratis rekenspellen beschikbaar. Met de code JSWESTAFETTE krijg je het spel Kolomsgewijs rekenen gratis. Met de code JSWMETRIEK krijg je het spel Metriek stelsel hoppen gratis. Hier kun je het spel Geheim getal gratis downloaden.
Rectificatie gedrukte versie
In het novembernummer (2022) is deze Gereedschapbijdrage over rekenspellen verschenen. Hierbij is ten onrechte een fout geslopen. In de eindredactie is bij de tussenkopjes telkens het woord ‘drempelspel’ toegevoegd door de eindredacteur. Dit had ‘rekenspel’ moeten zijn. In deze online versie is wel de juiste term gebruikt. Hier is tevens meer informatie te vinden, waaronder twee gratis downloads.
Literatuurlijst
• Noteboom, A. (2013). Spel in de rekenles: beschrijving van spellen ter ondersteuning van het rekenen in het basisonderwijs. Enschede: SLO.
• SLO (2021). Handreiking executieve functies. Verkregen via: https://www.slo.nl/publish/pages/11622/handreiking-executieve-functies_1.pdf
