Inloggen
Abonneren
Contact
‘Mijn aanpak’: Verhalend ontwerponderzoek
Twee academische pabostudenten (IPABO/VU) ontwierpen een lesactiviteit volgens de principes van het ontwerponderzoek, waarin zowel taal- en reken-wiskundedoelen, als het vergroten van de betrokkenheid van de kinderen centraal stonden.
‘Wow, juf, mogen we dan een echte dierentuin ontwerpen?’ Alle 26 kinderen uit groep 4 kijken verwachtingsvol op. ‘Jazeker, je mag de dierentuin indelen zoals je zelf leuk vindt.’ De kinderen gaan meteen enthousiast aan de slag. Het is duidelijk dat ze erg betrokken zijn bij de activiteit, hun woordenschat vergroten en aan allerlei meetkundige doelen werken.
Het ontwerp uitgevoerd: een dierentuin
Ontwerponderzoek
De dierentuinactiviteit waar deze kinderen zo enthousiast mee aan de slag gingen, hebben we ontwikkeld volgens de principes van het ontwerponderzoek. Ontwerponderzoek behelst het systematisch analyseren, ontwerpen en evalueren van onderwijsinterventies om complexe vraagstukken in het onderwijs te beantwoorden en nieuwe kennis te ontwikkelen (Van den Akker et al., 2006). In het huidige ontwerponderzoek stond de vraag centraal hoe de betrokkenheid van de kinderen gestimuleerd kon worden bij een lesactiviteit waar ze aan zowel taal- als reken-wiskundedoelen werkten. Met de ontwerpcyclus analyseerden we het vraagstuk eerst verder, ontwierpen we een prototype van een lesactiviteit die we (door)ontwikkelden en verfijnden na een evaluatie op basis van onze ervaringen (Plomp, 2013). Twee vierdejaarsstudenten van de academische pabo van de IPABO en VU in Amsterdam voerden na elkaar deze activiteit uit in ieder hun eigen groep, zodat de ervaringen uit groep 4 gebruikt konden worden voor de activiteit in groep 8.
Het verhalend ontwerp
Het gebruiken van een verhalend ontwerp blijkt erg geschikt om de betrokkenheid van kinderen te vergroten (Bell & Harkness, 2012; Vos et al., 2007). Bij een verhalend ontwerp staat een realistisch en uitdagend verhaal en/of probleem centraal dat de kinderen moeten proberen op te lossen, waarbinnen aan verschillende leerdoelen gewerkt kan worden. Dit verhaal of probleem kan gebaseerd zijn op de actualiteit en zo kunnen kinderen de lessen als extra betekenisvol en motiverend ervaren (Van Graft et al., 2008; Vos et al., 2007). Daarnaast is het de bedoeling dat de kinderen actief aan de slag gaan. Deze principes zijn toegepast in de dierentuinactiviteit. Het actuele probleem was het nieuwsbericht dat de leeuwen uit Artis zouden moeten verdwijnen vanwege ruimtegebrek. Vervolgens hebben we lesdoelen opgesteld op het gebied van meetkunde (het maken van plattegronden) en bijbehorende woordenschat. Deze thematische doelen kwamen voort uit de context en werden aangepast voor de leerlijnen van groep 4 en 8.
Plattegrond van de ontworpen dierentuin (groep 4)
Het ontwerp in groep 4
Nadat de leerkracht het nieuwsbericht over het vertrek van de leeuwen uit Artis had verteld, zaten de kinderen meteen op het puntje van hun stoel. Gezamenlijk bekeken we de plattegrond van Artis en ontdekten de kinderen dat een plattegrond een bovenaanzicht is, wat een legenda is en wat de verschillende symbolen op een plattegrond betekenen. De kinderen ontworpen vervolgens in kleine groepjes een eigen dierentuin. Ze knipten gekleurd papier en plakten deze ‘dierenverblijven’ op een groter vel. Ze hielden daarbij rekening met de grootte van de verschillende dieren in verhouding tot de grootte van het verblijf. Ook maakten ze een legenda bij hun plattegrond.
Evaluatie van het ontwerp
Het werken met dit verhalend ontwerp zorgde ervoor dat de kinderen enthousiast en actief aan de slag gingen. Bij het maken van de plattegrond redeneerden de kinderen inderdaad over verhoudingen en gebruikten ze het bovenaanzicht en de legenda. De woordenschatdoelen kwamen iets minder duidelijk aan bod. Deze ervaringen verwerkten we in een aangepast ontwerp voor groep 8. De principes van het verhalend ontwerp bleven gehandhaafd, maar de lesdoelen op het gebied van meetkunde pasten we aan naar het niveau van groep 8. Om de betrokkenheid nog meer te vergroten, kregen ze in groep 8 ook extra keuzevrijheid (Ros et al., 2020).
Plattegrond van de ontworpen dierentuin (groep 8)
Het ontwerp in groep 8
Ook in groep 8 startte de les met het nieuwsbericht over de leeuwen. Vervolgens gingen de leerkracht en de kinderen in gesprek over de vraag waarom de leeuwen weg moesten. De kinderen werden zo aan het denken gezet over verschillen tussen dierenverblijven in een dierentuin. Daarna kregen de kinderen in groepjes de opdracht om een dier te kiezen en een plattegrond (bovenaanzicht) te maken van het dierenverblijf voor dat dier. De kinderen zochten informatie op het internet op over de grootte en benodigdheden van zo’n dierenverblijf. Gevorderde kinderen daagden we uit om het verblijf op schaal na te maken en de minder ver gevorderde kinderen kregen extra begeleiding.
Evaluatie van het tweede ontwerp
De kinderen uit groep 8 gingen enthousiast aan de slag en de mogelijkheid om zelf een dier te kiezen, leidde inderdaad tot grote betrokkenheid. Die was zelfs zo groot dat de kinderen een vervolgles opperden, waarbij ze hun dierenverblijven in 3D wilden namaken. Als afsluiting van het project presenteerden de kinderen hun eigen 3D-dierenverblijf aan elkaar. Sommige kinderen vonden het lastig om de plattegrond als bovenaanzicht te tekenen. Mogelijk zijn ze gewend aan de plattegronden van dierentuinen en pretparken die veelal getekend zijn vanuit een zijaanzicht. De doelen op het gebied van begrijpend lezen en informatieverwerking zijn wel aan bod gekomen, maar omdat de kinderen hun bronnen zelf opzochten, is het niveau van de gelezen teksten moeilijk in te schatten.
Conclusie
In zowel groep 4 als 8 was de betrokkenheid van de kinderen hoog en zijn de beoogde taal- en reken-wiskundedoelen aan bod gekomen. In groep 8 kreeg de les een vervolg, wat een sterke illustratie is dat de kinderen helemaal opgingen in de dierentuinactiviteit. Punt van aandacht is dat de voorbereiding en uitvoering van dit soort ontwerplessen meer tijd kostten dan een reguliere methodeles. De opbrengst die hier tegenover staat, is alleszins de moeite waard. Zoals een meisje uit groep 8 zei: ‘Juf, eigenlijk best mooi dat de leeuwen uit Artis weggaan.’ ‘Hoezo?’ ‘Anders hadden wij nooit dit project gehad!’
Aafke Essen is universitaire pabo-alumna bij de IPABO en research masterstudent Educational Sciences aan de Universiteit Utrecht
Chantal van der Horst is universitaire pabo-alumna bij de IPABO en masterstudent Orthopedagogiek aan de Vrije Universiteit
Inouk Boerma (i.boerma@ipabo.nl) is onderzoeker en opleider taal aan Hogeschool
IPABO, Amsterdam/Alkmaar
Michiel Veldhuis (m.veldhuis@ipabo.nl) is onderzoeker en opleider rekenen-wiskunde aan Hogeschool IPABO, Amsterdam/Alkmaar
Literatuurlijst
• Bell, S., & Harkness, S. (2012). The Storyline approach. Geraadpleegd op 9 september 2021, van http://www.storyline-scotland.com/what-is-storyline-2/
• Plomp, T. (2013). Educational Design Research: An Introduction. In T. Plomp, & N. Nieveen, Educational Design Research. Part A: An Introduction (pp. 10-51). Enschede: Netherlands Institute for Curriculum Development (SLO).
• Ros, A., Castelijns, J., van Loon, A., & Verbeeck, K. (2020). Gemotiveerd leren en lesgeven. Bussum: Uitgeverij Coutinho.
• Van den Akker, J., Gravemeijer, K., McKenney, S., & Nieveen, N. (Eds.) (2008). Educational Design Research. London: Routledge.
• Van Graft, M., Verheijen, S., & Greven, J. (2008). Help de juf! Een verhalend ontwerp (storyline) over “zuinig zijn met water”. Enschede: SLO, Nationaal expertisecentrum leerplanontwikkeling.
• Vos, E., Dekkers, P., & Reehorst, E. (2007). Verhalend ontwerpen. In praktijk. Groningen: Wolters-Noordhoff.
