Inloggen
Abonneren
Contact
AI en basisvaardigheden in samenhang
AI in het onderwijs is overal. Maar hoe geef je het een plek in je onderwijs, passend bij de nieuwe conceptkerndoelen? Ontdek je hoe je samen met leerlingen de wereld van AI verkent. Én hoe je nieuwe inzichten morgen al in je klas toepast.
Je vindt ze opeens overal: workshops en tips over AI in het onderwijs. Deze technologie kan je als leerkracht helpen, maar in dit artikel lees je vooral hoe je leerlingen kunt leren om te begrijpen hoe AI werkt. Dat gaat aan de hand van een voorbeeldcasus en verschillende lesvoorbeelden.
Op 6 maart 2024 werden de conceptkerndoelen digitale geletterdheid aangeboden aan toenmalig demissionair minister Paul. Digitale geletterdheid is, naast taal, rekenen en burgerschap, één van de vier basisvaardigheden. Dit leergebied wordt beschreven met behulp van negen conceptkerndoelen. Conceptkerndoel 5 gaat over artificiële intelligentie.
Het artikel ‘Conceptkerndoelen digitale geletterdheid’ lees je op deze pagina.
AI-casus: de spreekbeurt
Afgelopen jaar ontstond er op een basisschool gedoe in groep 8: één van de leerlingen had ChatGPT gebruikt voor het maken van zijn spreekbeurt en vertelde daar openlijk over. De andere leerlingen in de klas vonden dat ontzettend oneerlijk. Ze hadden in hun ogen veel harder moeten werken. De leerling ontkende dit en legde uit dat het best lastig is om de goede informatie uit ChatGPT te krijgen. Hij had juist heel veel geleerd en ook meer tijd in de spreekbeurt gestoken. Uiteindelijk kon de ruzie pas bijgelegd worden na een uitgebreid klassengesprek over AI.
Dit voorbeeld laat zien dat AI inmiddels onderdeel is van het basisonderwijs: leerlingen hebben al allerlei beelden over AI ontwikkeld, terwijl ze er mogelijk zelf nog weinig ervaring mee hebben.
Het spreekbeurt-dilemma belicht ook dat je, naast kennis van AI, andere vaardigheden nodig hebt om creatief, kritisch, veilig en doelgericht met AI-tools te kunnen werken. In dit voorbeeld spelen ook vragen als ‘Hoe kan een leerling achterhalen of informatie klopt?’ en ‘Welke informatie delen leerlingen online en waar komt die allemaal terecht?’.
Dit betekent dat kennis van digitale systemen en data, digitale media en informatie, privacy en veiligheid, onmisbaar is om veilig en doelgericht te kunnen werken met AI-tools. En dát vraagt paradoxaal genoeg juist niet altijd om daadwerkelijk werken met AI tools. Het ontwikkelen van taalbewustzijn is bijvoorbeeld ook een essentiële factor in het werken met AI, omdat interactie via geschreven en gesproken taal plaatsvindt.
Het ontwikkelen van taalbewustzijn is een essentiële factor in het werken met AI
AI op school?
Het spreekbeurt-dilemma raakt aan een door leerkrachten vaak gestelde vraag: ‘Is het wel verantwoord om leerlingen in het basisonderwijs al met AI in aanraking te brengen?’. Het blijkt namelijk niet nodig om direct een AI-systeem te gebruiken om leerlingen te helpen begrijpen hoe AI werkt. Sterker nog, het is raadzaam om eerst randvoorwaardelijke vaardigheden aan te leren, voordat ze met AI aan de slag gaan. Dat zie je goed terug in het voorbeeld van het spreekbeurt-dilemma. Daar spelen vragen als: ‘Hoe werkt een AI-systeem?’ en ‘Hoe weet je of informatie betrouwbaar is?’.
Om leerlingen goed voor te bereiden op werken met AI, is het essentieel om eerst randvoorwaardelijke kennis en vaardigheden aan te brengen. Zo leren leerlingen bijvoorbeeld eerst:
- Hoe digitale systemen in het algemeen werken en waarom een AI-systeem anders is.
- Hoe AI afbeeldingen, data en informatie produceert en hoe betrouwbaar die informatie is
- Of het veilig is om jouw data en informatie met een AI-systeem te delen en waar die informatie online terechtkomt.
Het is niet nodig een AI-systeem te gebruiken om te begrijpen hoe AI werkt
De acht conceptkerndoelen buiten AI én de andere drie basisvaardigheden bieden leerlingen een stevig fundament om in de toekomst creatief, kritisch, veilig en doelgericht met AI-tools te kunnen werken. Zo kun je leerlingen in taallessen alvast leren kritisch naar de betrouwbaarheid van teksten te kijken, als voorbereiding op het checken van de betrouwbaarheid van AI-gegenereerde teksten (conceptkerndoel 2). Zo zorg je meteen voor samenhang met andere basisvaardigheden (zie figuur 1).
Figuur 1
3x lesvoorbeelden in de praktijk
Taal en AI
In deze les lezen leerlingen verschillende rijke teksten, inclusief een AI-gegenereerde tekst over een thema. De leerlingen bespreken de betrouwbaarheid aan de hand van duidelijke criteria, ze geven hun persoonlijke mening over het onderwerp en vergelijken deze met mogelijke antwoorden van AI-taalmodellen. Dit stimuleert kwaliteitsbesef en kritisch denken. Ook laat het zien waarom AI verschillende resultaten kan geven en waarom het lastig is voor AI om een persoonlijke mening te schrijven. Een meer persoonlijke opdracht biedt ook direct een goede oplossing voor het spreekbeurt-dilemma: mogen leerlingen daar ChatGPT bij gebruiken of niet? Door leerlingen te vragen om niet alleen het onderwerp, maar ook hun persoonlijke mening te presenteren, wordt ChatGPT een middel, vergelijkbaar met een zoekmachine. Net als bij het gebruik van bronnen die leerlingen met zoekmachines vinden, is het ook hierbij belangrijk dat antwoorden op betrouwbaarheid gecontroleerd worden. Én de onderbouwing van de persoonlijke mening toont direct of leerlingen het onderwerp beheersen.
Conceptkerndoelen en basisvaardigheden bieden een stevig fundament om creatief, kritisch, veilig en doelgericht met AI te werken
Rekenen en AI
Het werken met data en grafieken bij rekenen biedt ook een mooie voorbereiding op het kritisch kunnen analyseren van data. Een mooi voorbeeld hiervan zijn de lesvoorbeelden uit ‘Reken-wiskundige factchecking voor het basisonderwijs’ (zie QR-code hieronder). Leerlingen leren al rekenend om kritisch naar data en informatie te kijken. Een goede basis om later ook te ontdekken hoe je kritisch naar AI-gegenereerde informatie, data, grafieken en afbeeldingen kunt kijken. In deze les zie je samenhang tussen conceptkerndoel 4 en 5 van digitale geletterdheid en conceptkerndoel 5 en 6 van rekenen-wiskunde.
Zaakvakken en AI
AI kan historisch onderwijs verrijken. Vroeger gaf je vanuit een methode les, waarbij leerlingen samen een tekst lazen en vervolgens vragen maakten. Nu kun je een historisch figuur als Napoleon virtueel op het bord plaatsen! Leerlingen kunnen samen vragen bedenken die ze aan deze historische figuur willen stellen en krijgen daar direct antwoord op. Dit creëert een unieke leerkans. Klopt het wat er gezegd wordt? En hoe komen we daar achter? Zo ontstaat een gezamenlijke zoektocht naar primaire bronnen en leren kinderen kritisch omgaan met historische informatie. Een prachtig voorbeeld van hoe je taal en AI integreert met de zaakvakken en tegelijkertijd bezig bent met digitale geletterdheid. Leerlingen leren niet alleen over geschiedenis, maar ook over de sterke en zwakke punten van AI én het belang van het verifiëren van informatie aan de hand van betrouwbare bronnen.
Duidelijke visie
Het gebruik van AI in het basisonderwijs is nog steeds een onderwerp van discussie. Om op een verantwoorde en bewuste manier met AI te starten, is het essentieel om een duidelijke visie te hebben op het onderwijsaanbod voor de leerlingen. De belangrijkste boodschap hierbij is: een leerlijn voor AI begint paradoxaal genoeg niet met het gebruik van AI zelf, maar met de noodzakelijke randvoorwaarden in kennis en vaardigheden.
Anika Embrechts is curriculumontwikkelaar Technologie, Digitale Geletterdheid en leerstrategieën bij ROC
van Twente, vakexpert SLO kerndoelenactualisatie Digitale Geletterdheid en onderzoeker en projectleider SPRONG Educatief STEM.
Barend Last is schrijver, spreker, docent en onderwijsmaker. Hij is eigenaar van Buro Mindshift.
Mediatips
Literatuurlijst
Curriculum.nu. (2019). Leergebied Digitale Geletterdheid. Voorstel voor de basis van de herziening van de kerndoelen en eindtermen van de leraren en schoolleiders uit het ontwikkelteam Digitale Geletterdheid. Curriculum.nu.
Embrechts, A. (2024) Conceptkerndoelen Digitale Geletterdheid. JSW. https://www.jsw.nl/ict-media/conceptkerndoelen-digitale-geletterdheid
Greven, J., & Letschert, J. (2006). Kerndoelen primair onderwijs. Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen.
Kampman, L., Driebergen, M., Oberink, M., Grgurina, N., Spronk, J., De Vries, H., Klein Tank, M., Brand, M., Bron, J., Teunis, B., Bakker, A. & Roossien, E. (2024). Conceptkerndoelen Burgerschap en Digitale Geletterdheid. SLO.
Klein Tank, M. & Spronk, J. (2022). Startnotitie kerndoelen Digitale Geletterdheid. Amersfoort: SLO.
Last, B. & Sprakel, T. (2024) Chatten met Napoleon. Werken met generatieve AI in het onderwijs. Boom Uitgevers.
Thijs, A., Fisser, P. & Van der Hoeven, M. (2014) Digitale geletterdheid en 21e eeuwse vaardigheden in het funderend onderwijs: een conceptueel kader. Enschede: SLO.
Van Miltenburg, N. & Van Rijn, M. (2025). AI in het primair onderwijs. Een literatuurverkenning naar de inzet van AI en de implicaties voor po-medewerkers. Arbeidsmarktplatform PO.
Van Zanten, M., Bruin-Muurling, G. & Verschoor, M. Klopt dit wel? Reken-wiskundige factchecking in het basisonderwijs. Volgens Bartjens 37 (5), 22-26.
