Inloggen
Abonneren
Contact
Conceptkerndoelen digitale geletterdheid
Voor het eerst in de geschiedenis van ons onderwijs zijn er nu conceptkerndoelen digitale geletterdheid. Die gelden voor het primair onderwijs, de onderbouw van het voortgezet onderwijs en het (voortgezet) speciaal onderwijs. Vanaf september 2024 volgt een periode van beproeven en verdere afstemming met andere leergebieden. Daarna worden deze conceptkerndoelen in een wetstraject ter vaststelling aan de kamer aangeboden. Wat betekenen deze conceptkerndoelen voor jouw school?
Op 6 maart 2024 zijn de conceptkerndoelen digitale geletterdheid aangeboden aan demissionair minister Paul. Een team van leraren primair en voortgezet onderwijs, lerarenopleiders, vakexperts en curriculumontwikkelaars heeft iets langer dan een jaar gewerkt aan het formuleren en uitwerken van deze conceptkerndoelen. Hierbij zijn zij ondersteund door een advieskring en een groot aantal leraren en experts uit het onderwijsveld. Vele ontwikkeldagen, advieskringbijeenkomsten, gesprekken met leraren en experts en het doorspitten van een groot aantal nationale en internationale bronnen en curricula, waren onderdeel van het programma.
Belang van digitale geletterdheid in het onderwijs
Digitale geletterdheid is één van de vier basisvaardigheden, samen met Nederlands, rekenen en wiskunde en burgerschap. Mede daarmee kunnen we kansenongelijkheid in ons onderwijs verkleinen. Dat is één van de belangrijke uitgangspunten voor alle kerndoelenteams. Dat geldt ook voor samenhang tussen de leergebieden en het voorkomen van een overladen curriculum.
Nataša Grgurina, curriculumexpert Digitale Geletterdheid SLO: ‘Een leerling wordt niet vanzelf digitaal geletterd, ongeacht hoeveel apparaten je tot je beschikking hebt, hoeveel tijd je daarmee doorbrengt of hoe handig je daarmee om kunt gaan. Daarom is het belangrijk dat een leerling op school leert over digitale technologie en digitale media en zo zelfredzaam wordt.’
Wil je als leraar je leerlingen helpen om te kunnen functioneren in de maatschappij van nu en later? Dan helpt het om digitale geletterdheid in samenhang met andere vakken en in realistische contexten aan te bieden. Denk bijvoorbeeld aan alle informatie die online op ons afkomt. Daar komt natuurlijk ook veel taal (informatievaardigheden), rekenen (factchecking) en kennis van andere leergebieden bij kijken. Ons ontwikkeltraject startte dan ook met het beschrijven van de essentie van het leergebied digitale geletterdheid (karakteristiek) waarin ook het belang van het leergebied én de samenhang met andere leergebieden beschreven zijn.
Hoe zien de conceptkerndoelen eruit?
De inhouden van het leergebied digitale geletterdheid zijn beschreven in negen conceptkerndoelen binnen drie grote domeinen:
1. Praktische kennis en vaardigheden
2. Ontwerpen en maken
3. De wisselwerking tussen digitale technologie, digitale media, de mens en de samenleving
Een voorbeeld van conceptkerndoel 8 vind je in Figuur 1. Dit conceptkerndoel is onderdeel domein 3. De gehele uitwerking van de conceptkerndoelen vind je op: actualisatiekerndoelen.nl (Kampman et al., 2024).
Figuur 1 - Conceptkerndoel 8 digitale geletterdheid primair onderwijs
Naast een doelzin is er per conceptkerndoel ook een uitgebreidere uitwerking beschreven, namelijk ‘Het gaat hierbij om’. De doelzin met deze uitwerking wordt in de wettekst opgenomen. Om leraren en onderwijsontwikkelaars verder te ondersteunen, zijn voor alle conceptkerndoelen ook nog voorbeelden uitgewerkt. Deze voorbeelden zijn onder ‘Te denken valt aan’ beschreven en worden niet in de wettekst opgenomen.
De conceptkerndoelen vormen een doorgaande lijn van het primair onderwijs naar het voortgezet onderwijs. In het voortgezet onderwijs worden de basisvaardigheden verder geoefend, bijgehouden en uitgebreid. Én naast persoonlijke thema’s, komen er steeds meer regionale, landelijke en internationale aspecten langs. Ook wordt van leerlingen in het voorgezet onderwijs verwacht dat ze onderbouwd en vanuit verschillende invalshoeken een mening kunnen vormen over digitale technologie en media.
In Figuur 1 is te zien dat er in de conceptkerndoelen ook gericht aandacht is voor de fysieke en mentale gezondheid van leerlingen. Leerlingen leren om weloverwogen keuzes te maken bij het gebruik van digitale technologie en digitale media. Nu baby’s de digitale wereld via tablets ontdekken en leerlingen steeds jonger een eigen smartphone hebben, is aandacht voor weloverwogen gebruik en persoonlijke gezondheid steeds belangrijker.
Samen ontwikkelen met het onderwijsveld
Het ontwikkelen van de conceptkerndoelen was geen eenvoudige klus. Als kerndoelenteam hadden we de taak een leergebied te beschrijven waar nog niet eerder kerndoelen voor geformuleerd zijn. Daarom heeft er in het ontwikkeltraject ook veel afstemming met het werkveld plaatsgevonden. Veel praktijkvoorbeelden van leraren gaan over de sociale digitale interacties en de mentale en fysieke gezondheid van leerlingen. Dat was gelijk herkenbaar voor het team, werd ondersteund door experts en zo ontstond conceptkerndoel 8. En we hadden ook boeiende gesprekken over AI. Wat betekent deze ontwikkeling voor leerlingen? Komt er regelgeving voor AI? Moeten leerlingen vooral veilig leren werken met digitale technologie of ook exact weten hoe digitale technologie werkt? Het uiteindelijke resultaat is: het kerndoelenteam heeft samen met de advieskring goed overwogen welke basiskennis leerlingen nodig hebben om (later) keuzes te kunnen maken bij het gebruik van digitale technologie. Én AI is opgenomen in de conceptkerndoelen.
Stijn Hendriks, bovenschools SWITCH-coördinator SPO Venray: ‘Mooi om te zien dat onze doelen voor leerlingen en leerkrachten voor digitale geletterdheid volledig te verbinden zijn aan de nieuwe conceptkerndoelen. Het is toch weer een geruststelling om al voor de oplevering van de conceptkerndoelen te kunnen checken of onze stichtingsbrede onderwijsontwikkeling ook aansluit bij de nieuwe conceptkerndoelen.’
Scholen die digitale geletterdheid op dit moment al in hun curriculum aan het integreren zijn, werken met de inhoudslijnen (2018 of 2022) en het vierdomeinenmodel van digitale geletterdheid. Dat model is in 2014 als onderdeel van de 21e-eeuwse vaardigheden gepubliceerd, zie ook Figuur 2. Daar hebben we als kerndoelenteam natuurlijk ook rekening mee gehouden.
Figuur 2 - Het vierdomeinenmodel van SLO en Kennisnet.
Wat heeft het uiteindelijk opgeleverd? Wat is nieuw?
De negen gepubliceerde conceptkerndoelen zijn rechtstreeks te verbinden aan het welbekende vierdomeinenmodel van SLO en Kennisnet van digitale geletterdheid. Dat betekent dat scholen ook na de publicatie kunnen blijven werken met die indeling:
• Praktische ICT-vaardigheden
• Digitale Informatievaardigheden
• Mediawijsheid
• Computational Thinking.
Figuur 3 - Relatie conceptkerndoelen en het eerdere vierdomeinenmodel
De negen conceptkerndoelen beschrijven namelijk het leergebied digitale geletterdheid. Het vierdomeinenmodel gaat over digitale geletterdheid in alle leergebieden, dus ook over digitale geletterdheid binnen taal, rekenen, burgerschap, zaakvakken, etc. In Figuur 3 is de uitwerking te vinden van ontwikkelde conceptkerndoelen en de verbindingen met het vierdomeinenmodel. En natuurlijk verkennen we met scholen wat ze al doen en wat nieuw is. Voor veel scholen is conceptkerndoel 5 over AI bijvoorbeeld nieuw.
De conceptkerndoelen zijn toekomstbestendig geformuleerd. Daarom zijn ook nieuwe conceptkerndoelen over data en AI beschreven en is er meer nadruk gelegd op het functioneren van mensen in een digitale wereld. Hoe zorg je voor veiligheid, mentale en fysieke gezondheid en hoe ga je om met anderen en alle informatie die online (ongevraagd) op je afkomt?
Door de conceptkerndoelen te verbinden met het vierdomeinenmodel is het voor methodemakers en scholen zelfs makkelijker om betekenisvol onderwijs voor leerlingen te ontwikkelen. Denk bijvoorbeeld aan de relatie tussen digitale informatievaardigheden en bronnenonderzoek bij Nederlands en mediawijsheid bij burgerschap, rekenen of zaakvakken. Praktische voorbeelden uit de leefwereld van de leerling helpen dan om het onderwijs te verbinden met de wereld buiten de school en zelfredzaamheid van leerlingen te stimuleren.
Jacco van Waardhuizen en Martijn Kompanje, i-coaches Platform Onderwijs & ICT PCBO Apeldoorn: ‘We zijn heel blij dat de link tussen de conceptkerndoelen en de eerdere vier domeinen is uitgewerkt. Dat zorgt voor rust bij scholen. De nieuwe conceptkerndoelen zijn ook duidelijker beschreven.’
Houvast voor scholen
De conceptkerndoelen geven scholen houvast over wat leerlingen aan het eind van het primair onderwijs, de onderbouw van het voortgezet onderwijs en het (voortgezet) speciaal onderwijs moeten kennen en kunnen. Hoe scholen hieraan werken bepaalt de school natuurlijk zelf. Lees ook het artikel ‘Digitale geletterdheid in het basisonderwijs’. Op dit moment overwegen aardig wat scholen om (aspecten van) digitale geletterdheid in samenhang met andere leergebieden aan te bieden. En dat is ook de insteek van het kerndoelenteam. Andere leergebieden en thematisch onderwijs vormen zo een rijke context om digitale geletterdheid te ontwikkelen. Deze aanpak laat leerlingen bovendien direct het nut ervaren van digitale geletterdheid. Als ontwikkelteam hebben we daarom bij de conceptkerndoelen onder “Te denken valt aan” behoorlijk wat onderwijsvoorbeelden in samenhang met andere leergebieden beschreven.
Figuur 4 laat zien hoe de samenhang tussen de conceptkerndoelen digitale geletterdheid – via het vierdomeinenmodel – met de andere acht leergebieden in een school georganiseerd kan worden. Hierbij komen aspecten van digitale geletterdheid ook in samenhang met de andere leergebieden aan bod.
Figuur 4 - Mogelijke samenhang tussen het leergebied DG, andere leergebieden en het vierdomeinenmodel DG
Samenhang en verbinding zijn belangrijke randvoorwaarden om de beoogde doelen van het kerndoelenontwikkeltraject te realiseren. Zo leggen we niet alleen de verbinding met de wereld van de leerling buiten school, maar voorkomen we ook overladenheid van het curriculum. SLO start vanaf september 2024 met de fase van beproeven, het uitwerken van doorgaande leerlijnen en het ontwikkelen van voorbeeldopgaven.
Meehelpen?
SLO is nog op zoek naar scholen in het primair en voortgezet onderwijs die willen deelnemen aan de fase van beproeven. Interesse? Meld je aan via: actualisatiebeproeven@slo.nl.
Anika Embrechts (aembrechts@rocvantwente.nl) is docent, onderzoeker, lerarenopleider en curriculumontwikkelaar bij ROC van Twente en lid van de kerndoelenteams digitale geletterdheid en mens en natuur
Mediatips
Conceptkerndoelen Digitale Geletterdheid
Uitleg opbouw conceptkerndoelen
Toelichting Nataša Grgurina
Voorbeeld stichting SPO Venray
Klokhuisaflevering AI
Literatuurlijst
Literatuurlijst
• Greven, J., & Letschert, J. (2006). Kerndoelen primair onderwijs. Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen.
• Thijs, A., Fisser, P. & Van der Hoeven, M. (2014) Digitale geletterdheid en 21e eeuwse vaardigheden in het funderend onderwijs: een conceptueel kader. Enschede: SLO.
• Curriculum.nu. (2019). Leergebied Digitale Geletterdheid. Voorstel voor de basis van de herziening van de kerndoelen en eindtermen van de leraren en schoolleiders uit het ontwikkelteam Digitale Geletterdheid. Curriculum.nu.
• Klein Tank, M. & Spronk, J. (2022). Startnotitie kerndoelen Digitale Geletterdheid. Amersfoort: SLO
• Wiersma, A.D. (2023). Masterplan basisvaardigheden voor het funderend onderwijs: doelen en voortgang.
• Inhoudslijnen Digitale Geletterdheid (2022). https://www.slo.nl/sectoren/po/inhoudslijnen-po/inhoudslijnen-digitale-geletterdheid/
• Kampman, L., Driebergen, M., Oberink, M., Grgurina, N., Spronk, J., De Vries, H., Klein Tank, M., Brand, M., Bron, J., Teunis, B., Bakker, A. & Roossien, E. (2024). Conceptkerndoelen Burgerschap en Digitale Geletterdheid. SLO.
• Van Zanten, M., Bruin-Muurling, G. & Verschoor, M. Klopt dit wel? Reken Wiskundige factchecking in het basisonderwijs. Volgens Bartjens 37 (5), 22-26.
