Inloggen
Abonneren
Contact
Week tegen Kindermishandeling 2021
Weet je wel wat je losmaakt? Praten over kindermishandeling in de klas? Moet je dat wel doen? Wie weet wat je allemaal losmaakt. In dit artikel lees je waarom je het tóch beter wel kunt doen.
Onveilig opgroeien kent vele vormen (Zie voor een eenvoudige uitleg www.hulpbijkindermishandeling.nl). Die vele vormen herbergen onder andere lichamelijke en geestelijke mishandeling, verwaarlozing en seksueel misbruik. Vormen die de meeste mensen wel kennen. Een vorm als MBP (Münchhausen By Proxy) is bijvoorbeeld minder bekend (Blom, 2017; Horeweg, 2018).
We besteden over het algemeen te weinig aandacht aan preventief werken om kindermishandeling te voorkomen en we kijken te vaak weg als dit speelt
Verschillende verhalen
Soms ligt de oorzaak van de ellende thuis, soms op school en soms elders (denk aan de verhalen over de topturnsters, of het dossier ‘dansmisbruik’ van Kim Koumans) (Zie bijvoorbeeld www.vlammagazine.nl/binnenin-is-het-verdorven-kim-koumans-over-metoo-in-de-danswereld). Hoe verschillend de verhalen zijn, ze hebben één ding gemeen: het wordt kinderen aangedaan door mensen die ouder zijn en die ‘sterker’ zijn, omdat ze een machtspositie ten opzichte van het kind of de jongere hebben. Ze zijn bijvoorbeeld ouder, leerkracht of trainer of staan op een andere manier in hiërarchische verhouding tot het kind. Wat alle vormen ook gemeen hebben, is de enorme schade die aan het kind of de jongere wordt toegebracht. Lichamelijke schade en geestelijke schade: schade aan de ontwikkeling, het zelfbeeld, het zelfvertrouwen en het vermogen om relaties aan te gaan met anderen. Schade die meestal doorwerkt tot ver in hun latere volwassen leven (Marsman, 2021).
Kinderen en jongeren die misbruikt en mishandeld worden, raken niet zelden getraumatiseerd. Geweld dat je wordt aangedaan door personen waar je juist veilig zou moeten zijn, hakt erin. De aantallen kinderen en jongeren die dergelijke gebeurtenissen meemaken liegen er niet om. Naast dit alles kun je armoede ook meenemen in dit verhaal. Dat kun je niet direct iemand aanrekenen, maar de gevolgen voor de ontwikkeling zijn desastreus. Ook kinderen die opgroeien in armoede raken niet zelden getraumatiseerd door alle stress.
Cijfers kindermishandeling
• 119.000 mishandelde kinderen/jongeren (Augeo Foundation, 2020).
• 200.000 gezinnen met huiselijk geweld (Factsheet huiselijk geweld, 2018).
• 405.000 kinderen/jongeren ouder met psychische problemen/verslaving (KOPP/KOV) (Trimbos Instituut, 2021).
• 251.000 kinderen/jongeren in armoede (Armoedefonds, 2021).
Als je getraumatiseerd bent, heeft dat invloed op hoe je de wereld beleeft. In dit geval als een zeer gevaarlijke plek. Kinderen die onveilig opgroeien en dus langdurig blootstaan aan enorme stress, ontwikkelen nogal eens vroegkinderlijk trauma (Lindauer & Boer, 2013). Zij ontwikkelen een dergelijk trauma doordat ze herhaaldelijk ingrijpende gebeurtenissen hebben meegemaakt (of nog meemaken). Een ongemakkelijk besef vind ik dat altijd. Het niet (h)erkennen en benoemen van de mishandeling en misbruik leidt echter tot een trauma dat impact kan hebben op de volgende generatie (Steketee, 2017). De impact op de ontwikkeling op het kinderbrein is eveneens enorm (Perry, 1996).
Wetenschappers als Van der Kolk (2016) en Perry en Szalavitz (2016), hebben en de invloed van psychotrauma op het brein en het gedrag van kinderen en jongeren uitgebreid onderzocht. Het brein van deze kinderen is letterlijk anders ontwikkeld. Het is ‘wired for danger’ (Van der Kolk, 2019). Helaas zie je dat terug in de klas. Kinderen komen moeilijker tot leren (Marsman, 2021) en hun gedrag laat vaak fight, flight, freeze reacties zien. Daarover vertel ik meer in mijn boek De traumasensitieve school (Horeweg, 2018).
Wat helpt
‘Wat mij op de been hield, was de buurvrouw die mij vaak een glaasje cola met suiker gaf’, zegt Kim van Laar, directeur Team-Kim.
Voor je cola in huis gaat halen, het komt niet door de cola, maar door het feit dat er eindelijk een volwassene was die haar zag en steunde. Het blijkt van groot belang dat er iemand is die jou ziet en ervoor zorgt dat je er niet alleen voor staat. Dit werkt zó sterk, dat zelfs al kan de volwassene niet veel doen, de steun als enorm wordt ervaren.
In interviews die ik voor mijn boek gehouden heb met jongeren van de Augeo Jongeren Taskforce, die in hun jeugd moeilijke tijden doormaakten, bleek elke keer hetzelfde: zij wilden dat er een volwassene/leerkracht was geweest, die echt had gevraagd hoe het met ze ging. Die hen echt ‘zag.’
Moeilijke onderwerpen bespreekbaar maken, zorgt ervoor dat kinderen zich gezien voelen
Lespakketten over kindermishandeling
• Schildje (groep 1 en 2): www.schildje.nl
• Dit is een verschrikkelijk boek met een gouden boodschap (groep 7 en 8): www.gedragsproblemenindeklas.nl
• Het Klokhuis (groep 6, 7 en 8): https://kindermishandeling.hetklokhuis.nl
• Dit is een verschrikkelijk boek met een gouden boodschap (puberversie) (voortgezet onderwijs): www.gedragsproblemenindeklas.nl
Hoe weet je dat iets niet ‘normaal’ is? Als een volwassene dat aan je uitlegt
Wat helpt in bredere zin
De Week tegen Kindermishandeling is er niet voor niets. We besteden over het algemeen te weinig aandacht aan preventief werken om kindermishandeling te voorkomen en we kijken te vaak weg als dit speelt.
‘Terwijl de buurman op me lag (ik was ongeveer vijf jaar oud), fietste er een mevrouw langs op de fiets. Ze draaide letterlijk haar hoofd om’, zegt Bergman (2014), auteur van Doorbroken taboes.
Ik pleit voor structurele aandacht voor dit onderwerp op scholen. Er zijn al speciale lespakketten om dit moeilijke onderwerp bespreekbaar te maken (zie het kader ‘Lespakketten over kindermishandeling’). De lespakketten zijn gericht op een specifieke ontwikkelingsleeftijd.
Het bespreekbaar maken van kindermishandeling verlaagt de drempel om over te gaan tot ‘disclosure’ aanzienlijk (Bianic, 2020). In het Rapport ‘Systematische review naar effectieve interventies ter preventie van kindermishandeling’ (Kooijman & Van Leerdam, 2001) staat als aanbeveling: ‘Vergroten kennis en vaardigheden met betrekking tot het voorkomen van kindermishandeling bij ouders, kinderen en werkers’. Dit rapport is al uit 2001. Ook toen wist men al dat een deel van de preventie kan liggen in voorlichting aan alle partijen, waaronder dus ook kinderen. In een recent rapport van ZonMw (Hospers, Van der Kamp, & Van der Zijden, 2020) staat: ‘Zorg voor blijvende aandacht voor kindermishandeling en in het bijzonder voor seksueel geweld en misbruik’. En: ‘Aandacht helpt’.
Kinderen hebben veel vertrouwen in leerkrachten en durven hun leerkracht vaak veel te vertellen
Referentiekader
Projecten als deze geven kinderen een referentiekader. Hoe weet je dat iets niet ‘normaal’ is? Als een volwassene dat aan je uitlegt. Bovendien, zelfs als je weet dat er iets niet klopt, kun je je als kind vreselijk eenzaam voelen. Kinderen denken altijd dat zij de enige zijn die dit overkomt. Weten dat het vaker voorkomt, en dat je erover mag praten, draagt bij aan het durven onthullen van de mishandeling of het misbruik. Ook geven veel kinderen en jongeren zichzelf de schuld van het gebeurde. Hoe belangrijk dat laatste is blijkt wel uit de reacties van hen die in deze situatie hebben gezeten en misbruikt of mishandeld zijn.
Van Laar schrijft: ‘Ikzelf had in ieder geval dit boek (Horeweg, 2021) heel graag willen lezen toen ik net zo oud was als jij. Ik heb namelijk heel lang gedacht dat wat ik thuis meemaak, dat dit mijn schuld was en daar heb ik daar best lang last van gehad.’
Het zwart op wit zien dat mishandeling en misbruik niet iets is dat ‘normaal’ is, of iets dat je ‘verdient.’ En het durven bespreken van dit onderwerp is soms letterlijk van levensbelang.
Nina Blom, auteur van ‘Je bent een verschrikkelijk kind’: ‘Als je niet beter weet dat de thuissituatie onveilig is, dan weet je ook niet dat het niet normaal is. Je weet als kind wel te overleven en je voelt je ontzettend verdrietig, eenzaam en angstig, maar weet je ook dat het niet jouw schuld is? Nee, dat weet je niet…’
Waarom samen bespreken?
Klassikaal bespreken en erover lezen, weten dat anderen soms hetzelfde meemaken, maakt het ook makkelijker er met vriendjes en vriendinnen over te praten. Leerkrachten, die na deze vrienden, op de tweede plaats staan om deze ellende te onthullen, hoeven niet bang te zijn dat de relatie daarna ongemakkelijk wordt: uit een recente (kleine) studie rapporteerden alle leerkrachten een verbeterde relatie met het betreffende kind (Hoefnagels, 2021).
Hoe dan?
Het onderwerp bespreekbaar maken, is lastig, dat mag duidelijk zijn. Het is niet iets wat je ‘even’ onvoorbereid doet. Het best spreek je als team af in welke groepen dit onderwerp structureel aan bod komt. Omdat er ook organisatorisch best wat bij komt kijken, moet de start goed doordacht zijn. Een voorbeeld: wat doe je als een leerling iets meldt? Ken je de stappen van de meldcode? Wie praat er met het kind? Is er een aandachtsfunctionaris en weet iedereen wie dat is?
De makers van de pakketten hebben daarom geprobeerd de drempel zo laag mogelijk te maken. Zo zijn er trainingen die je vooraf volgt, of uitgebreide handreikingen, waarin wordt uitgelegd waar je aan moet denken voor je begint en hoe je de lessen kunt starten. Je hoeft dus niet zelf het wiel uit te vinden.
Bespreek met je directie en je team de noodzaak van psycho-educatie op dit gebied. Leidraad zou volgens mij moeten zijn, dat kinderen steun en hulp kunnen krijgen als ze dat willen. Dat ze in ieder geval leren dat ze niet alleen zijn, dat er volwassenen zijn die kunnen helpen, dat er sites zijn waar je erover kunt praten (of melden) en dat het nooit hun schuld is (Zie bijvoorbeeld www.hulpbijkindermishandeling.nl).
Gratis les over kindermishandeling
Maak kindermishandeling bespreekbaar via deze gratis les voor groep 7 en 8 en geef kinderen een referentiekader.
Literatuurlijst
• Blom, N. (2017). Je bent een verschrikkelijk kind.
• Horeweg, A.(2018). De traumasensitieve school. Teilt: Lannoocampus.
• Marsman, S. (november 2021). Beyond dis- ease and dis-order. Exploring the impact of childhood adversity in relation to mental health. Proefschrift.
• Lindauer, R. Boer, F (2013). Trauma bij kinderen. Houten: Lannoocampus.
• Steketee, M. (2017). De olifant in de (kinder)kamer Intergenerationele overdracht van geweld in gezinnen: hoe doorbreken we de cirkel? Jonker-Verwey instituut.
• Perry, B. D. (1996). Maltreated Children: Experience, Brain Development, and the Next Generation. New York: W.W. Norton & Company.
• Kolk, B. van der (2016). Traumasporen. Het herstel van lichaam, brein en geest na overweldigende ervaringen. Uitgeverij Mens!
• Perry, B. & Szalavitz, M. (2016). De jongen die opgroeide als hond. Amsterdam: Scriptum.
• Van der Kolk, B (2019). Congres Traumasporen.
• Lana B. (2014). Doorbroken taboes. Uitgeverij AquaZZ.
• Bicanic, I. (2020) You Tube
• Kooijman, K. & van Leerdam, F. (2001). Systematische review naar effectieve interventies ter preventie van kindermishandeling. Deel 3. Verslag van de Expertmeetings. NIZW / Expertisecentrum kindermishandeling en TNO-Preventie en Gezondheid. Datum: 12 en 14 juni 2001
• Hospers, S. Van der Kamp, J. & Van der Zijden, Q. (2020). Rapportage in het kader van ZonMw Veilig Opgroeien Jeugdhulp bij kindermishandeling en seksueel geweld: doen we de juiste dingen? Onderzoek naar de mogelijkheden van datacollectie over hulp bij kindermishandeling en seksueel geweld. Te vinden via https://jeugdmonitor-prod.cbs.nl/sites/default/files/2020-06/200512%20Mogelijkheden%20seksueel%20misbruik%20uitvragen.pdf
• Horeweg, A. (2021). Dit is een verschrikkelijk boek met een gouden boodschap. Huizen: Pica.
• Hoefnagels, C. (2021). Het benutten van een krachtig signaal. Eindverslag van het onderzoek naar de rol van leerkrachten in het basisonderwijs bij self-disclosure van kindermishandeling: het benutten van een krachtig signaal. Utrecht: Hogeschool Utrecht, Lectoraat Jeugd. https://doi.org/10.1016/j.childyouth.2021.106196
• Coppens, Kregten & Schneijderberg (2015). Lesgeven aan getraumatiseerde kinderen. Amsterdam: SWP.
• Horeweg, A. (2018). De traumasensitieve school. Tielt: Lannoocampus.
• Hoefnagels, C. (2021). Het benutten van een krachtig signaal. Eindverslag van het onderzoek naar de rol van leerkrachten in het basisonderwijs bij self-disclosure van kindermishandeling: het benutten van een krachtig signaal. Utrecht: Hogeschool Utrecht, Lectoraat Jeugd. https://doi.org/10.1016/j.childyouth.2021.106196
